Toespraak Ahmed Marcouch tijdens de dodenherdenking op 4 mei 2024

Zaterdagavond 4 mei gaf burgemeester Ahmed Marcouch een toespraak tijdens de dodenherdenking op het Audrey Hepburnplein. Op deze pagina leest u hem terug.

Arnhemmers,

Vandaag herdenken we de Joden, de Roma en de Sinti. 
De mensen die wegens hun seksuele gerichtheid werden vervolgd.
De militairen, de verzetsstrijders en de bondgenoten die hun leven verloren voor onze bevrijding en vrijheid. 
En alle anderen die vielen in de Tweede Wereldoorlog.

Vandaag herdenken we hen voor de 79e keer. 
Omdat de Tweede Wereldoorlog altijd actueel blijft. 
Misschien voor u persoonlijk. Misschien waren er onder de slachtoffers familieleden van u. 
Maar de oorlog blijft ook actueel voor ons als samenleving, voor Arnhem, voor Nederland. 

Zeker nu al ruim twee jaar zwaar gevochten wordt in het oosten van Europa. 
Zeker nu een andere verschrikkelijke oorlog woedt in het Midden-Oosten. 
De beelden van bombardementen, doden en ruïnes uit Oekraïne en Gaza die onze huiskamers binnen komen, maken heftige emoties los. En we zien dat die oorlogen ook bij ons tot verdeeldheid leiden. 

Tegelijkertijd zien we dat de waarschuwing die uitgaat van de Tweede Wereldoorlog toch minder krachtig dreigt te worden. 
Naarmate de gebeurtenissen verder achter ons liggen, wordt het moeilijker om nieuwe generaties bij te brengen wat de oorlog betekende. 
Hoe de bezetting was, hoe de evacuatie van onze stad verliep. 
Hoe de Holocaust kon gebeuren.

Dat is een gevolg van het verstrijken van de tijd. Van het feit dat er steeds minder ooggetuigen in leven zijn.
Toch blijft de oorlog bepalend voor onze geschiedenis. Een historisch en moreel ijkpunt.
De Tweede Wereldoorlog en de Holocaust verjaren nooit.

Daarom moeten we juist nu zorg dragen voor de toekomst van het verleden.

We moeten op zoek gaan naar het universele en het tijdloze.

De Tweede Wereldoorlog was uniek. De Holocaust was uniek. 
De bezetting was uniek. De evacuatie van Arnhem was uniek. 

Maar grote historische gebeurtenissen bevatten ook elementen die herkenbaar zijn voor hen die in een andere tijd en op een andere plaats leven. Het is cruciaal dat we die elementen onderscheiden.
Want die kunnen ons helpen om de lessen van de oorlog ook in de toekomst te blijven leren.

Daarvoor is het belangrijk dat we onthouden welke factoren destijds bijdroegen aan de kracht van het nationaal-socialisme en het ontstaan van de oorlog.

Schaarste maakte het makkelijker om zondebokken te creëren. 
Latent antisemitisme werd gemobiliseerd door een leer die gebaseerd was op rancune.
Radicaal nationalisme versterkte de overtuiging dat het eigen volk superieur was aan andere. Benadrukte wat ons scheidt in plaats van wat ons bindt. 

Internationale verhoudingen stonden onder druk door de opkomst van nieuwe machten.

We zien die elementen terug in onze tijd.
Ook nu worden Joden belaagd om hun Joods-zijn.
Ook nu gebruiken sommige politici schaarste om bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Ze schilderen immigranten, vluchtelingen en moslims af als de bron van problemen die vaak door hun eigen beleid zijn veroorzaakt. 
En ook nu zijn de internationale machtsverhoudingen onstabiel.

We zien dat mensen zich terugtrekken in hun eigen groep, hun eigen hokje, hun eigen identiteit. Als in een loopgraaf. 

Symbolen, vlaggen en grote woorden worden gebruikt en misbruikt om de ander te bestoken met het eigen gelijk. Om te laten zien wie er aan ‘de goede kant van de geschiedenis’ staat. Ik ben goed, jij bent fout. En als jij fout bent, ben je geen mens. Je telt niet mee. 

Dáár begint de onverdraagzaamheid die leidt tot ontmenselijking, uitsluiting en geweld. Bij giftig groepsdenken, opgestookt door onverantwoordelijke politici.

Die les moet steeds opnieuw geleerd worden. 
Het belangrijkste lesmateriaal zijn menselijke verhalen. 
Want verhalen verbinden mensen en historische perioden. Ze zijn universeel en tijdloos.
Verhalen tonen de complexiteit van de menselijke ervaring. Ze creëren empathie. 

Menselijke verhalen vormen tegengif voor het ontmenselijken van de ander.

Arnhemse jongeren geven een inspirerend voorbeeld. De estafette-herdenking van de Holocaust, waarbij scholen elkaar afwisselen met herdenkingsprojecten, is een fantastische manier om scholieren te betrekken.
Doordat jongeren van nu nieuwgierig worden naar Arnhemmers van toen. Doordat ze leren hen altijd als mensen te zien. De verhalen van oude overlevenden en nabestaanden van de Tweede Wereldoorlog blijven leerzaam. Het is belangrijk dat die verhalen verteld worden. 

En waarom niet in combinatie met de verhalen van jonge oorlogsvluchtelingen van nu? Met slachtoffers van vervolging die nu naar ons land komen?
Niet om het specifieke weg te poetsen, maar om het universele te tonen. Dat wat altijd actueel blijft.
Om te laten zien wat oorlogsleed is. Waartoe ontmenselijking leidt.
En wat mensen tot mensen maakt. 
Toen en nu. Daar en hier. Overal en altijd.

Met als doel: opkomen voor universele menselijke waarden. 
Vrijheid. Tolerantie. Democratie. Een menswaardig bestaan.
En om waakzaam te kunnen zijn wanneer die waarden bedreigd worden.

Beste Arnhemmers, 

Ook zó doen we de slachtoffers van toen recht.
Want dat is en blijft onze morele plicht.

De verschrikkingen die we vandaag herdenken, mogen geen museumstukken worden. Die we bewaren in de vitrine van de geschiedenis en waar we één keer per jaar een blik op werpen. 

De slachtoffers mogen geen voetnoten worden in een geschiedenisboek waarvan de inkt langzaam vervaagt.

Laten wij dus de herinnering aan de doden eren als een levend monument.
Dan blijven de slachtoffers van toen onze leermeesters van nu.
Dan zijn zij niet voor niets gevallen.